Geplaatst 13-2-2013

Hoe kon het zover komen? Een vraag waarmee John Adams wel raad zou weten. De proloog introduceert deze eerste Amerikaanse ambassadeur (1782) als een kritisch observator van de Nederlandse Republiek, zijn bankiers en regenten. De boekhoudschandalen zouden hem ten zeerste verbazen. De oorzaak, een wetsfictie die in zijn dagen met wantrouwen werd bekeken en waarvan wetgevers de teugels kort hielden. De rechtspersoon als vennootschap op aandelen, een wetsfictie bedoeld om economie en welvaart te bevorderen. Een fictie, slechts een bedenksel met alle menselijke gebreken van dien, vastgelegd in wetboeken, waarvan een jurist op een mooie zomerse dag papieren hoedjes voor zijn kinderen kan vouwen. Een fictie met een probleem, het agency probleem of vertegenwoordigings-vraagstuk. De papieren hoedjes hebben bestuurders nodig die namens de eigenaren van het hoedje, de aandeelhouders, het door hen ingebrachte kapitaal moeten laten renderen. Het papieren hoedje wordt in goed vertrouwen in handen van bestuurders gegeven. Deze kunnen dat vertrouwen zeer wel beschamen en als gevolg van machtsmisbruik het papieren hoedje ten eigen bate aanwenden en in een persoonlijke grabbelton veranderen.

Na 2007 zal dit eens te meer duidelijk worden als ook bankiers, eveneens slechts bestuurders van rechtspersonen, met hun machtsmisbruik alle grenzen van risicobeheersing overtreden en zo mede verantwoordelijk worden voor de grootste financiële crisis uit de Westerse geschiedenis. Het boek Snelweg naar de Afgrond vertelt dit verhaal tot en met eind 2008. Het boek Recessie, Depressie, Repressie zal vertellen hoe de lessen van het verleden na 1989 aan de liberale laars werden gelapt.

De eerste twee hoofdstukken vertellen de geschiedenis van de rechtspersoon en corporate governance. Hoofdstuk één sluit af met Nederlands sterk verouderde faillissementswetgeving uit 1893 en de consequenties daarvan voor DAF. Er zijn tevens uitstapjes naar de Nieuwe wereld. Het derde hoofdstuk gaat over de beursgang en vertelt het debacle van World Online. Het vierde hoofdstuk vertelt de geschiedenis van het dubbel boekhouden, van de internationale accountantsstandaarden en van maatschappelijke verslaggeving welke nog in zijn kinderschoenen staat.

Het tweede thema, de grote boekhoudschandalen, vormt de hoofdmoot van het boek, de hoofdstukken 5 tot en met 9. Vier buitenlandse, WorldCom, Lernhout & Hauspie, Enron, Parmalat. En vier Nederlandse, Ahold, Baan, KPN Qwest en Shell. De dubieuze rol van Raden van Commissarissen, de Yesmen komt daarbij telkens uitvoerig aan de orde. Van straf & boete hadden de Nederlandse bedrijven weinig te vrezen.